BA NỀN TẢNG PHÁT TRIỂN TOÀN DIỆN CHO NGƯỜI HỌC TRONG KỶ NGUYÊN SỐ: NHẬN THỨC - SỨC KHOẺ - XÃ HỘI VÀ CẢM XÚC

BA NỀN TẢNG PHÁT TRIỂN TOÀN DIỆN CHO NGƯỜI HỌC TRONG KỶ NGUYÊN SỐ: NHẬN THỨC - SỨC KHOẺ - XÃ HỘI VÀ CẢM XÚC

                                                                        ThS. Trần Nguyên Hào

Trong thế kỷ 21, giáo dục không còn dừng lại ở việc truyền thụ kiến thức. Người học của ngày nay - đặc biệt là thế hệ học sinh, sinh viên - đang đứng trước một thế giới thay đổi từng giờ, nơi tri thức bùng nổ, công nghệ phát triển vượt bậc và yêu cầu của xã hội ngày càng cao. Bởi vậy, học tập hiệu quả không thể chỉ dựa trên kiến thức sách vở, mà cần được xây dựng trên ba nền tảng vững chắc: nhận thức, sức khỏe, và nền tảng xã hội - cảm xúc. Ba yếu tố này tạo thành “bộ rễ” nuôi dưỡng cây tri thức, giúp người học phát triển toàn diện và đứng vững trong môi trường cạnh tranh, đa biến của thời đại số.

1. Nền tảng nhận thức - Đặt móng cho tư duy và tri thức của người học

Nền tảng nhận thức (Cognitive Foundation) được xem là “hệ thống xương sống” của giáo dục hiện đại. Đây là những năng lực nền tảng giúp người học tiếp thu, phân tích, xử lý và vận dụng thông tin từ thế giới xung quanh.

1.1. Sáng chữ - Nền móng của mọi nền giáo dục

“Sáng chữ” (Literacy) không chỉ đơn giản là biết đọc và biết viết. Trong bối cảnh mới, đó còn là khả năng đọc hiểu tài liệu, phân tích thông tin, diễn đạt rõ ràng và phản biện có cơ sở. Một học sinh có năng lực đọc hiểu tốt sẽ tiếp thu kiến thức nhanh hơn, ghi nhớ hiệu quả hơn và tự tin hơn trong giao tiếp học thuật.

1.2. Sáng tính toán - Công cụ tư duy logic cần thiết

“Sáng tính toán” (Numeracy) là khả năng sử dụng các khái niệm toán học trong đời sống: từ việc so sánh số liệu, phân tích bảng biểu, đến việc đưa ra quyết định dựa trên con số.

Ví dụ:

Khi đứng trước một biểu đồ về lượng tiêu thụ điện năng của gia đình, học sinh có năng lực numeracy sẽ nhận ra đâu là tháng sử dụng nhiều điện nhất, lý giải nguyên nhân và biết cách đề xuất giải pháp tiết kiệm.

1.3. Sáng số và sáng dữ liệu - Yêu cầu mới của thế giới số

Khi thế giới chuyển mình sang thời đại công nghệ, trên nền tảng của đọc - viết - tính toán, con người cần thêm hai loại năng lực quan trọng:

• Sáng số (Digital Literacy)

Đó là khả năng sử dụng công nghệ số một cách an toàn - hiệu quả - có trách nhiệm. Không chỉ là biết sử dụng điện thoại hay máy tính, mà còn biết tìm kiếm thông tin, đánh giá tính chính xác, bảo mật dữ liệu và thể hiện văn hóa khi giao tiếp trực tuyến.

• Sáng dữ liệu (Data Literacy)

Trong bối cảnh dữ liệu lớn (Big Data) xuất hiện ở mọi lĩnh vực, người học cần biết đọc hiểu dữ liệu, phân tích biểu đồ, rút ra kết luận và sử dụng dữ liệu để giải quyết vấn đề.

Ví dụ thực tế:

Nhiều trường đại học hiện nay yêu cầu sinh viên phân tích báo cáo khảo sát, số liệu thống kê hoặc kết quả nghiên cứu. Những bạn có năng lực data literacy sẽ dễ dàng đưa ra nhận định đúng, tránh bị dẫn dắt bởi số liệu sai lệch.

Như vậy, Nền tảng nhận thức có vai trỏ quan trọng giúp người học: Tư duy logic và phân tích tốt hơn; giải quyết vấn đề hiệu quả; thích ứng với môi trường công nghệ phát triển nhanh; tránh bị tụt lại trong thế giới số

2. Nền tảng sức khỏe - kiện tiên quyết của học tập bền vững

Sức khỏe không chỉ là “tài sản quý nhất”, mà trong giáo dục, nó còn là “nhiên liệu” giúp người học duy trì sự tập trung, hứng thú và động lực học tập.

2.1. Sức khỏe thể chất - Năng lượng để học tập và khám phá

Một cơ thể khỏe mạnh cho phép học sinh tham gia đầy đủ các hoạt động học tập trên lớp, ngoài trời hoặc các hoạt động trải nghiệm.

Ví dụ: Một học sinh ngủ đủ 8 giờ mỗi ngày, có thói quen tập thể dục sẽ tiếp thu kiến thức tốt hơn, ít mệt mỏi, phản xạ nhanh hơn và ít bị áp lực trong giờ học.

2.2. Sức khỏe tinh thần - Yếu tố then chốt trong môi trường học đường

Sức khỏe tinh thần bao gồm khả năng kiểm soát cảm xúc, giảm căng thẳng, duy trì động lực và giữ thái độ tích cực. Đây chính là điểm yếu của rất nhiều học sinh - sinh viên hiện nay vì áp lực điểm số, so sánh, kỳ vọng từ gia đình và cạnh tranh học tập.

Ví dụ: Một sinh viên biết quản lý stress sẽ biết cách phân chia thời gian hợp lý, không để kỳ thi khiến mình suy sụp, và luôn duy trì được sự lạnh lùng, tỉnh táo khi giải quyết bài tập.

Như vậy, vai trò của nền tảng sức khỏe thể hiện ở những mặt sau: Tăng khả năng tập trung và ghi nhớ; củng cố sự tự tin và năng lượng sống; giảm nguy cơ trầm cảm, lo âu; giữ cho quá trình học tập diễn ra dài hạn và bền vững; không có sức khỏe, mọi kế hoạch học tập dù hoàn hảo đến đâu cũng trở nên vô nghĩa.

3. Nền tảng xã hội và cảm xúc - Hình thành nhân cách và năng lực thích ứng

Nếu năng lực nhận thức là “cái đầu”, sức khỏe là “thân thể”, thì nền tảng xã hội - cảm xúc (Social and Emotional Foundation) chính là “trái tim” của người học.

3.1. Kỹ năng xã hội - Yếu tố quan trọng trong học tập và công việc

Kỹ năng xã hội bao gồm giao tiếp, hợp tác, làm việc nhóm, lắng nghe và thấu cảm. Đây là những kỹ năng giúp người học xây dựng quan hệ tốt đẹp với bạn bè, thầy cô, gia đình và xã hội.

Ví dụ:

Một nhóm học sinh làm bài dự án sẽ hoàn thành tốt hơn nếu biết phân chia nhiệm vụ, lắng nghe ý kiến nhau và hợp tác thay vì tranh cãi.

3.2. Trí tuệ cảm xúc (EQ) - Năng lực dự báo sự thành công trong tương lai

EQ được đánh giá là yếu tố dự báo thành công quan trọng hơn cả IQ.

Một học sinh có trí tuệ cảm xúc tốt sẽ biết: Tự nhận biết cảm xúc; kiểm soát hành vi; đồng cảm với người khác; phản ứng phù hợp với hoàn cảnh

 

3.3. Giá trị sống - La bàn định hướng nhân cách

Những giá trị như trung thực, tôn trọng, trách nhiệm, chia sẻ sẽ giúp người học trở thành công dân có ích, sống tử tế và biết đóng góp cho cộng đồng.

Ví dụ:

Một học sinh trung thực sẽ không gian lận trong kiểm tra. Một bạn có tinh thần chia sẻ sẽ sẵn sàng giúp đỡ bạn bè cùng tiến bộ.

Nền tảng xã hội - cảm xúc có vai trò quan trọng trong việc: Xây dựng mối quan hệ lành mạnh; tăng khả năng thích ứng với thay đổi; phát triển đạo đức, trách nhiệm; góp phần tạo nên bản lĩnh, nhân cách vững vàng

 

Trong thời đại số, học sinh - sinh viên không chỉ cần kiến thức mà còn cần sức khỏe tốt và năng lực cảm xúc - xã hội lành mạnh. Ba nền tảng nhận thức - sức khỏe - xã hội cảm xúc chính là chìa khóa để thế hệ trẻ phát triển toàn diện, trở thành những con người tự tin, bản lĩnh và có khả năng thích ứng trong thế giới đầy biến động.

Với sinh viên ngày nay, đặc biệt là những người đang bước vào môi trường học tập và làm việc cạnh tranh:

Nền tảng nhận thức giúp bạn cập nhật công nghệ, phân tích thông tin và giải quyết vấn đề.

Nền tảng sức khỏe giúp bạn duy trì bền bỉ, không gục ngã trước áp lực thi cử và công việc.

Nền tảng xã hội - cảm xúc giúp bạn xây dựng các mối quan hệ bền vững, kiểm soát cảm xúc và trở thành người có trách nhiệm với cộng đồng.      

Một sinh viên sở hữu cả ba nền tảng đó chính là người học đủ năng lực, đủ bản lĩnh và đủ nhân văn để hội nhập và phát triển trong kỷ nguyên số.