“Dĩ bất biến, ứng vạn biến” trong công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên

Công tác giáo dục lý luận chính trị là một bộ phận quan trọng của công tác tư tưởng, có vai trò rất quan trọng đối với sự nghiệp cách mạng. C.Mác đã chỉ rõ: "Vũ khí của sự phê phán cố nhiên không thay thế được sự phê phán của vũ khí, lực lượng của vật chất chỉ có thể bị đánh đổ bằng lực lượng vật chất, nhưng lý luận cũng sẽ trở thành lực lượng vật chất mỗi khi nó xâm nhập vào quần chúng". V.I.Lênin thường nhấn mạnh "không có lý luận cách mạng thì cũng không thể có phong trào cách mạng" và chỉ đảng nào được lý luận tiên phong hướng dẫn thì mới có khả năng làm tròn vai trò chiến sỹ tiên phong.

Trong giai đoạn hiện nay đất nước ta đang có những bước chuyển mình lớn lao. Công cuộc đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo đang thu được những thành tựu quan trọng. Thử thách không còn là nhà tù và máy chém mà là những mặt trái của nền kinh tế thị trường đang từng ngày từng giờ len lỏi vào từng ngõ xóm và sự chống phá của các thế lực thù địch. Thực tế có một bộ phận cán bộ, đảng viên, quần chúng nhân dân trong đó có một bộ phận không nhỏ lớp trẻ có những biểu hiện thiếu tích cực, lung lay niềm tin vào sự nghiệp cách mạng của Đảng. Điều đó đòi hỏi mỗi cán bộ, đảng viên, … phải không ngừng nâng cao trình độ lý luận, bản lĩnh chính trị, sức sáng tạo góp phần cùng toàn Đảng tìm ra những bước đi đúng cho cách mạng Việt Nam trong tình hình đặc biệt phức tạp của thế giới ngày nay. Hơn nữa, khi hàng ngày, hàng giờ sự cám dỗ của đồng tiền và danh vọng đang gây bao tiêu cực cho xã hội, tấm gương vì nước, vì dân của nhiều annh hùng, liệt sĩ khác đòi hỏi mỗi cán bộ, đảng viên, các thế hệ tuổi trẻ không ngừng nâng cao khí tiết cách mạng, tuyệt đối trung thành với Đảng, lý tưởng mà Đảng và Bác Hồ đã chọn. Đó cũng là yêu cầu bức thiết đặt ra đối với công tác giáo dục chính trị - tư tưởng cho học sinh và sinh viên trong nhà trường. Trước nguy cơ chệch hướng xã hội chủ nghĩa đòi hỏi chúng ta phải linh động trong công tác giáo dục chính trị tư tưởng, làm thế nào để đáp ứng yêu cầu giáo dục lý tưởng xã hội chủ nghĩa mà không sa vào giáo diều chủ nghĩa đồng thời phải nhạy bén với thực tiền, không ngừng sáng tạo đổi mới và phát triển chủ nghĩa Mác lên một tầm cao mới thích ứng với thời đại và từng giai đoạn lịch sử. Triết lý hành động “Dĩ bất biến, ứng vạn biến” có nghĩa là lấy cái bât biến, không thay đổi ứng phó với cái vạn biến nhưng không xa rời, vứt bỏ đánh mất cái vạn biến. Hoàn cảnh luôn thay đổi bởi vậy sách lược trong từng lĩnh vực cụ thể cũng phải uyển chuyển, mềm dẻo (cái vạn biến) và nhất thiết phải không được quên mục đích cuối cùng (cái bất biến). Tư tưởng "Dĩ bất biến ứng vạn biến" trong giảng dạy lý luận chính trị đó chính là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa tính nguyên tắc, tính kiên định, tính vững chắc của mục tiêu giáo dục với tính linh hoạt, tính uyển chuyển của quá ttrình dạy học; giữa nội dung và phương pháp; giữa kế thừa và đổi mới.  Mục tiêu giáo dục là bất di bất dịch nhưng tùy hoàn cảnh cụ thể mà đề ra những phương pháp phù hợp.

Trong bối cảnh tình hình quốc tế có nhiều thay đổi và diễn biến phức tạp như hiện nay, kẻ thù tìm mọi thủ đoạn nhằm lung lay niềm tin vào lý tưởng cách mạng, tthoả hiệp với tư tưởng vô sản. Đảng ta đã vạch rõ “…không ít cán bộ, đảng viên phai nhạt lý tưởng cách mạng, tha hóa về phẩm chất đạo đức, sức chiến đấu của tỏ chức cơ sở Đảng suy yếu¹. Theo tôi để giáo dục thấm nhuần  lý tưởng cách mạng cho sinh viên cần chú ý mấy vấn đề sau:

          Thứ nhất: Chúng ta đang thực hiện công cuộc vận động xây dựng, chính đốn Đảng theo nghị quyết Hội nghị TW VI lần 2 nhằm nâng cao nhận thức chính trị - tư tưởng, thống nhất ý chí với hành động, tăng cường rèn luyện đạo đức, đấu tranh khắc phục bệnh cá nhân, quan liêu. Trong tình hình khó khăn của chủ nghĩa xã hội thế giới các thế lực thù địch đang ra sức công kích chủ nghiã Mác – Lênin với nhiều thủ đoạn, một bộ phận cán bộ, đảng viên phai nhạt về lý tưởng, hoài nghi về con đường đi lên chủ nghhĩa xã hội ở nước ta, cá biệt có trường hợp đã truyênf bá những quan điểm trái với cương lĩnh, điều lệ của Đảng ảnh hưởng không nhỏ tới quá trình giáo dục tư tưởng, chính trị cho sinh viên. Trong bối cảnh đó tấm gương đạo đức của Bác Hồ và các anh hùng liệt sĩ trở thành khẩu hiệu hành động hàng ngày của chúng ta.

Thứ hai: Lý tưởng, niềm tin chỉ có thể được  củng cố bền vững trên cơ sở nhận thức khoa học rõ ràng. Hiện tượng phai nhạt lý tưởng, giao động trước các tình huống phức tạp có nguyên nhân ở sự mơ hồ về một số vấn đề lý luận cơ bản. Vì vậy, ngoài việc tu dưỡng về tình cảm cách mạng chúng ta phải giúp các em học tập lý luận một cách cơ bản, có hệ thống để nắm vững bản chất cách mạng khoa học chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh “Hiện tượng lười học, ngại học lý luận chính trị cũng là một biểu hiện của sự thoái hóa”²

Thứ ba: Lý tưởng thể hiện trong hành động, phẩm chất đạo đức và lối sống. Chủ nghĩa Xã hội không thể chiến thắng nếu mất đi những giá trị lý tưởng, đạo đức của nó. Vì vậy, nếu không tu dưỡng phẩm chất đạo đức, lối sống, đánh mất phẩm chất cách mạng để cho chủ nghĩa cá nhân cực đoan, cơ hội - thực dụng, chạy theo  dục vọng thấp hèn sẽ làm mất đoàn kết, suy yếu tổ chức Đảng, làm giảm niềm tin của quần chúng nhân dân .         

Theo tôi để giải quyết được những vấn đề nêu trên, chúng ta cần tiến hành đồng bộ nhiều biện pháp để giáo dục lý tưởng, tăng niềm tin vào sự nghiệp cách mạng của Đảng cho sinh viên. Chúng ta cần:

Thứ nhất là đối với giáo viên

Quá trình dạy học là quá trình nhận thức của con người, dưới sự hướng dẫn chỉ đạo của người dạy học, nhằm đạt được những mục đích yêu cầu và nhiệm vụ của giáo dục. Tổ chức  quá trình giáo dục phải có tính khoa học và nghệ thuật cao. Quá trình dạy học luôn luôn vận động và phát triển theo những quy luật nhất định. Vì vậy, muốn điều khiển tốt quá trình đó, muốn tác động vào các khâu của quá trình dạy học có hiệu quả thì người dạy phải nắm vững và thực hiện tốt các nguyên tắc của giáo dục. Do đó vận dụng nguyên lý "Dĩ bất biến ứng vạn biến" theo tư tưởng Hồ Chí Minh là phải đảm bảo các nguyên tắc cơ bản trong quá trình thực hiện công tác giáo dục lý luận chính trị, nhưng từ những nguyên tắc đó chúng ta sử dụng biện pháp như thế nào phù hợp với từng hoàn cảnh cụ thể, để có một hiệu quả cao nhất trong quá trình giáo dục.

Giáo dục lý tưởng cách mạng cho sinh viên cần trang bị cho các em quan điểm giai cấp để giúp các em tự đánh giá các sự kiện, hiện tượng trong đời sống xã hội xác lập quan điểm, lập trường một cách  rõ ràng, chính xác. Để làm được điều đó đòi hỏi người giáo viên phải phản ánh một cách trung thực những gì đang diễn ra và đấu tranh không khoan nhượng để bảo vệ quan điểm của Đảng. Hiệu quả, chất lượng giảng dạy phụ thuộc phần lớn tính chiến đấu của nó V.I. Lênin đã chỉ ra  rằng: "Không có một nội dung tư tưởng rõ ràng, không có suy nghĩ chín chắn thì công tác cổ động sẽ thoái hoá thành những lời nói suông". Tính khoa học là một trong những nguyên tắc cơ bản của công tác giáo dục lý luận chính trị, nó không chỉ xuất phát từ yêu cầu nâng cao chất lượng, hiệu quả của công tác giáo dục lý luận chính trị mà còn là cơ sở sâu xa bắt nguồn từ bản chất cách mạng và khoa học của chủ nghĩa Mác - Lênin. Có như vậy công tác giáo dục lý luận chính trị mới đạt hiệu quả, có sức thuyết phục để lôi cuốn, vận động quần chúng đi theo sự nghiệp cách mạng do Đảng lãnh đạo. Tính khoa học trong công tác giáo dục lý luận chính trị, đòi hỏi phải quán triệt quan điểm lịch sử cụ thể, quan điểm biện chứng trong khi truyền đạt, giảng dạy, để có lý giải hoặc phân tích các sự vật hiện tượng, các nguyên tắc lý luận một cách thấu tình đạt lý. Quán triệt nguyên tắc này trong công tác giáo dục lý luận chính trị sẽ giúp cho sinh viên hiểu, nắm bắt được quy luật vận động khách quan và sự phát triển xã hội; Thấy rõ vai trò lịch sử, vị trí của mình và sức mạnh của chính mình, do đó sẽ nâng cao được tính tự giác của quần chúng trong hoạt động cách mạng, phục vụ cho sự nghiệp giải phóng giai cấp, giải phóng xã hội. Tính khoa học trong công tác giáo dục lý luận chính trị còn bao hàm và thể hiện ở tính chân thật, sự chân thật sẻ làm cho sinh viên ngày càng thêm tin tưởng vào sự nghiệp cách mạng của Đảng. Vì lợi ích của cách mạng của nhân dân, Đảng không thể che dấu sự thật  trước nhân dân và cần nhìn thẳng vào sự thật, nói thẳng để nhân dân biết rõ sự thật đó, ngay cả sự yếu kém, sai lầm, khuyết điểm của Đảng (nếu có). Bởi vì, Lênin đã nói: "Sai lầm cũng dạy cho ta nhiều bài học, trong lĩnh vực này cũng như trong lĩnh vực khác, chúng ta nói rằng chúng ta sẽ học tập bằng tự phê bình". Vì vậy, trong công tác giáo dục lý luận chính trị, khi giảng dạy cần phải phân tích đầy đủ cả những thành tựu và yếu kém, nguyên nhân và phương hướng khắc phục để người học thấy rõ hướng hành động đúng, để không bi quan, giao động, chán nản, nhưng cũng tránh được tư tưởng lạc quan, ảo tưởng quá mức. Tính trung thực sẽ đảm bảo cho tính khoa học ngày càng trở nên sâu sắc, vì bản thân sự thật có sức mạnh, lôi kéo quần chúng nhận thức và hành động đúng. Tính khoa học, đòi hỏi người làm công tác giáo dục lý luận chính trị còn phải nắm vững đối tượng (đặc điểm, nhận thức, trình độ học vấn, các khía cạnh về tâm lý, tín ngưỡng…). Từ đó tìm ra nội dung, hình thức, phương pháp phù hợp nhằm đưa những nội dung thông tin, giáo dục đến với quần chúng một cách hiệu quả nhất. Tính khoa học đòi hỏi sự sáng tạo rất cao của người thực hiện nhiệm vụ công tác giáo dục chính trị tư tưởng. Bởi vì, khoa học là sáng tạo, có sáng tạo mới có khoa học.

            Sự thống nhất giữa lý luận và thực tiễn cũng là một nguyên tắc hết sức quan trọng trong công tác tư tưởng nói chung, cũng như trong công tác giáo dục lý luận, chính trị. Giáo dục lý luận chính trị, không chỉ dừng lại ở khâu truyền bá, giải thích, trang bị cho người học có những hiểu biết về chủ nghĩa Mác - Lênin, về đường lối, quan điểm của Đảng, mà quan trọng hơn là làm cho họ hiểu rõ, nắm vững được lý luận và biết sử dụng kiến thức đó vào cuộc sống để cải tạo thế giới, cải tạo ngay chính bản thân mình. Công tác giáo dục lý luận chính trị gắn liền với thực tiễn còn thể hiện ở chổ: từ việc xây dựng nội dung, chương trình đến việc sử dụng các hình thức và phương pháp phù hợp với trình độ nhận thức, đặc điểm tâm lý của các em.

            Điều quan trọng và là mục đích của công tác giáo dục lý luận chính trị, là không ngừng nâng cao nhận thức cho quần chúng, để họ tự mình chủ động lý giải những vấn đề nảy sinh bắt gặp trong cuốc sống, tự khả năng miễn dịch trước sự tấn công của kẻ thù và những tư tưởng lạc hậu. Công tác giáo lý luận, phải phục vụ đắc lực nhiệm vụ chính trị, đi sát cuộc sống, thúc đẩy cuộc sống tiến lên, thông qua phát hiện những nhân tố mới, những kinh nghiệm hay để tổng kết, phổ bến làm cho nội dung giáo dục sinh động, giàu sức sống, tránh được các khuynh hướng giáo điều nặng nề về sách vở, khuynh hướng coi thường lý luận, nặng về  kinh nghiệm tách rời lý luận, làm cho vịêc phân tích phê  phán những tư tưởng việc làm sai trái nhiều khi hời hợt, đơn  giản, sức thuyết phục kém.

            Truyền thụ tri thức cơ bản có hệ thống là một trong những vấn đề quan trọng bậc nhất trong giảng dạy lý luận chính trị. Những nội dung cơ bản là những tri thức được hiểu một cách khoa học, chính xác, được ghi lại trong kiến thức người học và khi được cần tái hiện ngay để vận dụng giải quyết các vấn đề lý luận thực tiễn. Do đó, cần phải quan sát, phân tích tổng hợp, vận dụng, ôn tập, cần kết hợp ghi nhớ máy móc và ghi nhớ có nghĩa. Trên cơ sở kiến thức cơ bản vững chắc đó người dạy cần bồi dưỡng cho người học các phẩm chất, trí tuệ về chiều rộng, chiều sâu, khuyến khích người học phát huy tính năng động, tính độc lập và tính phê phán, tính sáng tạo trong học tập và thực tiễn.

            Dạy học phải kết hợp đúng đắn và hợp lý, phát huy nỗ lực của mỗi cá nhân, với sự nổ lực của tập thể, sự phát triển năng khiếu của mỗi cá nhân với sự tiến bộ của tập thể. Với quan điểm đó, thì yếu tố quyết định là người học phải phát huy cao độ vai trò chủ thể của mình, nhưng lại phải gắn bó với tập thể. Tập thể vừa là môi trường vừa là phương tiện có tác động to lớn đến phát triển trí tuệ nhân cách của người học và ngược lại.

            Nguyên tắc kết hợp cá nhân với tập thể, đòi hỏi phải kết hợp đúng đắn sự phát triển năng khiếu của từng người học với sự tiến bộ của tập thể, khuyến khích những người có khả năng hiểu nhanh, học giỏi, đồng thời chú ý những người khó khăn trong học tập.

Tóm lại phương pháp dạy phụ thuộc rất nhiều vào trình độ lý luận chính trị, nhận thức về tư tưởng, tình cảm của người giảng viên. Người giảng viên có một phương pháp giáo dục lý luận chính trị tốt sẽ có sức lôi cuốn, cổ vũ mọi người tích cực hoạt động tạo ra phong trào cách mạng sôi nổi và ngược lại.

Thứ hai là đối với sinh viên chúng ta nên:

          Một là, tăng cường công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, đạo đức lối sống cho sinh viiên dưới nhiều hình thức: học tập chính trị, nghị quyết, phát động sâu rộng cho sinh viên tham gia tìm hiểu về quê hương dất nước song một nghuyên tắc tuyệt đối phải tuyân theo là tránh phát động hình thức. Qua sinh hoạt nâng cao nhận thức tư tưởng, đạo đức lối sống, năng lực hoạt động thưc tiễn cho sinh viên, giúp cho sinh viên vững vàng trong nhận thức và hành động, điều chỉnh và khắc phục những khuyết điểm phấn đấu vươn lên.

        Hai là cần có sự kết hợp nhuần nhuyễn việc giảng dạy lý thuyết với các buổi thực hành, các giờ ngoại khoá như học tập thực tế tại các bảo tàng lịch sử, thông qua băng đĩa hình, ….

Ba là,  cần đẩy mạnh hơn nữa phương pháp giảng dạy lấy học sinh làm vai trò trung tâm , phát huy dân chủ tại lớp để có thể tiếp nhận các thông tin hiẻu biết về nhận thức, bản lĩnh chính trị… của sinh viên để từ đó có thể tiếp nhận các thông tin và có các biện pháp tác động hợp lý, kịp thời nhất là đối với các đối tượng sinh viên có tôn giáo.

Bốn là, cần đổi mớicác biện pháp đánh giá nhận thức chính trị, tư tưởng và lý tưởng cho sinh viên có bản lĩnh chính trị vững vàng – nhân tố hạt nhân hợp lý trong phong trào hai tốt ở nhà trường để bồi dưỡng, phát triển đảng viên trong sinh viên.

Tóm lại:

Vận dụng nguyên lý "Dĩ bất biến ứng vạn biến" trong lĩnh vực giáo dục lý luận chính trị trong tình hình hiện nay là rất cần thiết để chúng ta tập trung tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho sinh viên - chủ nhân tương lai của đất nước - trung thành với sự nghiệp cách mạng và con đường đảng và Bác Hồ Đã lựa chọn, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng ta, chống lại các thế lực thù địch lợi dụng diễn biến hoà bình đang phá hoại sự nghiệp cách mạng trên nhiều lĩnh vực nhất là lỉnh vực tư tưởng văn hoá. Tại hội nghị lần thứ 5 BCH Trung ương Đảng khoá X đã khẳng định "Công tác tư tưởng lý luận là một bộ phận cấu thành đặc biệt quan trọng trong toàn bộ hoạt động của đảng; là lĩnh vực trọng yếu để xây dựng bồi đắp nền tảng chính trị của chế độ, tuyên truyền giáo dục động viên và tổ chức nhân dân thực hiện các nhiêm vụ cách mạng, khẳng định và nâng cao vai trò tiên phong của đảng về lý luận chính trị, trí tuệ, văn hoá và đạo đức; thể hiện vai trò đi trước, mở đường trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc". Để thấm nhuần về mặt tư tưởng và lý luận, tạo ra sự đồng thuận trong đảng và nhân dân, huy động sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân, đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới đưa nước ta thoát ra khỏi tình trạng kém phát triển thì công tác giáo dục lý luận chính trị cần phải được tập trung và tăng cường, đảm bảo các nguyên tắc và mềm dẻo linh hoạt  trong quá trình thực hiện.  Tư tưởng Hồ Chí Minh về "Dĩ bất biến ứng vạn biến" là tài sản vô giá của các thế hệ hôm nay và muôn đời con cháu mai sau. Chúng ta phải hết sức trân trọng, ra sức kế thừa vận dụng và phát huy. Đối với công tác giáo dục lý luận chính trị phải quán triệt thật sâu sắc nguyên lý "Dĩ bất biến ứng vạn biến" trong quá trình chuyển tải làm sao vừa thống nhất được đường lối chính trị của đảng, bảo vệ được quan điểm của Chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh vừa vận dụng linh hoạt các phương pháp trong quá trình dạy học chính trị thật nhuần nhuyễn tránh xơ cứng máy móc làm cho người dạy và người học không gặp nhau, nhàm chán dẫn tới công tác giáo dục chính trị không đạt được yêu cầu đề ra và điều quan trọng hơn là chủ trương đường lối không thấu tận đến các em sinh viên.

Tài liệu tham khảo:

[1]. Đảng cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VIII – tr.64

[2]. Nghị quyết Hội nghị Trung ương VI lần 2

[3]. Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh – NXB chính trị quốc gia.

[4]. Bảo vệ chủ quyền đất nước - điểm tựa là dân tộc (bài phỏng vấn thứ trưởng thường trực bộ ngoại giao Phạm Bình Minh, báo VietNamNet).